6. Koğuş

Hapishaneler ve timarhaneler mevcud olmayacak ve, buyurduğunuz gibi, hakikat muzaffer olacak; fakat eşyanın mahiyeti değişmiyecek; tabiatın kanunları ayni kalacak. İnsanlar, gene, şimdiki gibi ıstırab çekecekler, ihtiyarlayacaklar ve ölecekler.. Hayatınızı ne kadar muhteşem bir fecir aydınlatırse aydınlatsın, sizi eninde sonunda bir tabuta mıhlayıp bir çukurun içine atıvereceklerdir.

— Ya ebediyet?.

— Bırak onu canım!

— Siz ona inanmıyorsunuz, fakat ben inanıyorum. Dostoyevski'nin veyahut Voltaire'in kahramanlıklarından biri, Allah olmasaydı insanlar onu icad ederdi, diyor. Ben de kuvvetle iman ediyorumki, şayet ebediyet yoksa, insanın büyük zekâsı onu ergeç icad edecektir.

Ağrıya karşı haykırış ve göz yaşlarile; alçaklığa karşı hoşnutsuzlukla; adiliğe karşı nefretle mukabele ediyorum. İşte bence, hayat demlen şey de bundan ibarettir. Orga-nizm nekadar basit ise, okadar az his eder, ve teheyyüce karşı teessürlerini okadar az gösterir; organizm nekadar yüksekse, realiteden o nisbette fazla teessür duyar.

İnsanın huzur ve saadeti kendi dışında değil, bilâkis kendi içindedir.