Türkiye'nin Manzarası

– Gerçek, canlı ve dâvacı müslümanlar (Fikirci zümrenin halisleri içinde ve pek az sayıda)...

2 – Tamamiyle hareketsiz ve cansız, fikirsiz ve dâvasız marka müslümanları... (Köylü, küçük zanaatçi, esnaf, tüccar. Biraz da öbür sınıflar içinde, sayıca pek çok, fakat ses ve hareketçe sıfır)...

3 – Hiçbir şeyle alâkası olmayan başıboşlar... (Memur, tüccar, sanatkâr ve gençlik bölümlerinde, büyük şehir kalabalıkları içinde, okur–yazarlar sınıfının yüzde sekseni).

4 – Devrimbaz ve ilericiler... (Fikirci ve Sanatkâr sınıfı ve bunlara bağlı politika esnafı içinde, sayıca pek az, fakat yaygaraca kuvvetli)...

5 – Solcular... (En azı, fakat gözükaralık ve şamatacılıkta en kuvvetlisi)...

müşahedenin kuşatıcı ve toplayıcı teşhisi şudur:

İşte malûm devrenin her şeyi açığa vuran eseri... Ve her sınıfı kendi içinde mahkûm ve birbirine karşı muvazenesiz kılan, korkunç bir iman, bu imana bağlı ahlâk ve onlara bağlı nizam eksikliği...

Türkiye’deki sınıflar:

Köylü,

İşçi,

Küçük zanaatçi,

Subay,

Öğretmen,

Memur,

Tüccar ve kapitalist,

İlmî ihtisas sahipleri,

Fikirci ve sanatkâr, olarak dokuz bölüme ayrılabilir.